Từ nhiều nghĩa là gì? Cách phân biệt từ nhiều nghĩa và từ đồng nghĩa

Cùng nhau tìm hiểu về khái niệm từ nhiều nghĩa là gì và phân biệt nó với từ đồng nghĩa, đồng âm. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng đến với Trường TCSP Mẫu giáo – Nhà trẻ Hà Nội để tìm hiểu về từ nhiều nghĩa là gì, lý do vì sao từ nhiều nghĩa tồn tại, và tác dụng của việc có từ nhiều nghĩa.

Từ nhiều nghĩa là gì? Ví dụ về từ nhiều nghĩa

Khái niệm từ nhiều nghĩa là gì?

Từ nhiều nghĩa, hay còn được gọi là từ đa nghĩa, là những từ có nhiều nghĩa biểu thị đặc điểm, thuộc tính khác nhau của một đối tượng. Hiện tượng từ nhiều nghĩa được quan sát thấy trong hầu hết các ngôn ngữ trên thế giới.

Trong tiếng Việt, từ nhiều nghĩa là từ có một nghĩa gốc và một hoặc nhiều nghĩa chuyển. Các nghĩa của từ luôn có mối liên hệ với nhau. Một từ có thể gọi tên nhiều sự vật, hiện tượng và biểu thị nhiều khái niệm thì từ đó được gọi là từ nhiều nghĩa.

Thông thường, từ nhiều nghĩa sẽ có một nghĩa đen (nghĩa gốc) và một hoặc nhiều nghĩa bóng:

• Nghĩa đen của từ nhiều nghĩa: Là nghĩa chính, nghĩa gốc của từ. Nghĩa đen là nghĩa trực tiếp, gần gũi, quen thuộc, dễ hiểu và thông thường nó không hoặc ít phụ thuộc vào ngữ cảnh.

• Nghĩa bóng của từ nhiều nghĩa: Là nghĩa được suy ra từ nghĩa đen. Muốn hiểu chính xác nghĩa của một từ nhiều nghĩa, ta phải tìm nghĩa trong ngữ cảnh mà nó được sử dụng.

Ngoài ra, cũng có một số từ mang tính chất trung gian giữa nghĩa đen và nghĩa bóng, đang chuyển dần từ nghĩa đen sang nghĩa bóng.

Ví dụ về từ nhiều nghĩa

• Ví dụ 1: Xe đạp: chỉ loại xe người đi, có 2 bánh, dùng sức người đạp để quay bánh. Đây là nghĩa duy nhất của từ “xe đạp”. Vậy từ “xe đạp” là một từ chỉ có một nghĩa.

• Ví dụ 2: Với từ “Ăn”:

  • Ăn cơm: cho vào cơ thể để thức nuôi sống (nghĩa đen).
  • Ăn cưới: ăn uống trong dịp cưới.
  • Da ăn nắng: da hấp thụ ánh nắng để nhiễm vào.
  • Ăn ảnh: vẻ đẹp được tôn lên trong ảnh.
  • Tàu ăn hàng: tiếp nhận hàng để chuyên chở.
  • Sông ăn ra biển: lan ra, hướng đến biển.
  • Sơn ăn mặt: làm huỷ hoại từng phần.
    …
    Như vậy, từ “ăn” là một từ nhiều nghĩa.

• Ví dụ 3: Từ “mắt” có những từ nhiều nghĩa gồm:

  • Mắt biếc: Có nghĩa là đôi mắt màu xanh.
  • Mắt cá chân: Một bộ phận trên cơ thể người, nằm gần cổ chân.
  • Mắt hí: Chỉ những người có đôi mắt nhỏ.
  • Mắt lé: Những người có kích thước đôi mắt không bằng nhau.
  • Mắt bồ câu: Có nghĩa là những người có đôi mắt to, tròn như chim bồ câu.
  • Mắt chim ưng: Một thiết bị điện tử trong môn quần vợt.

• Ví dụ 4: Từ “Đầu” có những nghĩa khác nhau như:

  • Miếng trầu là đầu câu chuyện: Từ “đầu” trong câu tục ngữ này có nghĩa là bắt đầu, khởi đầu, mở đầu.
  • Nước suối đầu nguồn rất trong: Từ “đầu” này lại có nghĩa là nơi bắt đầu của con suối.
  • Khi viết, em đừng ngoẹo đầu: Từ “đầu” là một bộ phận trên cơ thể người.

Nguyên nhân và tác dụng của việc tồn tại từ nhiều nghĩa

Nguyên nhân tồn tại từ nhiều nghĩa

Nguyên nhân tồn tại của từ nhiều nghĩa là do số lượng từ nhiều trong khi số lượng khái niệm có nhiều sắc thái ý nghĩa tương đồng, mặc dù không trùng khớp. Hiện tượng từ nhiều nghĩa tồn tại cả trong thực từ và hư từ, mặc dù hư từ (như các từ: do, bởi, vì, mà, v.v.) là các từ trừu tượng không dễ để phát triển nghĩa.

Tác dụng của từ nhiều nghĩa

• Từ nhiều nghĩa có tác dụng giúp tăng tính đa dạng cho vốn từ vựng trong tiếng Việt.
• Có thể sử dụng nhiều từ ngữ khác nhau để mô tả một vấn đề, một vật hay một sự việc nào đó.
• Tránh lặp lại một từ được sử dụng nhiều lần trong đoạn văn bản.
• Giúp độc giả hiểu rõ hơn về nội dung của câu chuyện, tác phẩm đó.
• Tuy không phải là một biện pháp tu từ, nhưng khi viết văn ta nên sử dụng từ nhiều nghĩa một cách hợp lý để làm tăng giá trị nghệ thuật cho văn bản.

Phân loại từ nhiều nghĩa

Nghĩa gốc và nghĩa chuyển

Phân loại này dựa vào tiêu chí nguồn gốc của nghĩa. Nghĩa gốc là nghĩa xuất hiện từ đầu, còn nghĩa chuyển là các nghĩa được hình thành sau đó và dựa trên nghĩa gốc. Tuy nhiên, không phải lúc nào nghĩa gốc cũng là nghĩa phổ biến nhất khi xét về tính ứng dụng.

Ví dụ như từ “bạc”:

• Đời bạc: Mỏng manh, ít ỏi, không trọn vẹn.
• Lễ bạc lòng thành: Ít ỏi, sơ sài.
• Ăn ở bạc với bố mẹ: Không nhớ ơn nghĩa, không giữ được tình nghĩa trọn vẹn trước sau.

Ở ví dụ trên, nghĩa (1) của từ “bạc” là nghĩa từ nguyên có gốc từ tiếng Hán. Nghĩa (2) và (3) là được phái sinh từ nghĩa (1). Thế nhưng trong tiếng Việt hiện đại, nghĩa (3) mới là nghĩa phổ biến và được sử dụng nhiều nhất.

Phương pháp hình thành từ nhiều nghĩa

Phương pháp ẩn dụ

Ẩn dụ là một biện pháp tu từ chuyển tên gọi dựa trên sự liên tưởng, so sánh những mặt, những thuộc tính giống nhau giữa các đối tượng được gọi tên.

Ví dụ như từ “lá”. Thông thường “lá” được dùng theo nghĩa gốc là chỉ bộ phận của cây, thường ở trên cành cây, ngọn cây, đa phần có dáng mỏng. Tuy nhiên, khi từ “lá” được mở rộng nghĩa ra, nó sẽ thành các từ có như lá gan, lá đơn, lá cờ,… Sự chuyển nghĩa ở trên có lý do tương đồng, như lá cờ là vật làm bằng vải, có bề mặt mỏng như lá cây.

Phương pháp hoán dụ

Hoán dụ là phương thức làm thay đổi nghĩa của từ bằng cách chuyển tên gọi từ sự vật hoặc hiện tượng này sang sự vật hoặc hiện tượng khác, dựa trên mối liên hệ giữa các sự vật hoặc hiện tượng.

Ví dụ như từ “Nhà trắng” sẽ được hiểu theo nghĩa thông thường là từ dùng để chỉ chính quyền của tổng thống Hoa Kỳ đương nhiệm. Tuy nhiên, hiểu theo một nghĩa khác, thì đây là từ chỉ một ngôi nhà được sơn màu trắng.

Cách phân biệt từ nhiều nghĩa và từ đồng âm

Từ đồng âm là hiện tượng chuyển nghĩa của từ làm cho các nghĩa của từ hoàn toàn khác nhau. Ví dụ:

• Tôi có một cái cày (cày: danh từ).
• Bố tôi đang cày ngoài ruộng (cày: động từ).

Từ nhiều nghĩa là từ mang nghĩa gốc và một hoặc nhiều nghĩa chuyển, các nghĩa của từ nhiều nghĩa luôn có mối liên hệ với nhau. Ví dụ:

• Ông em bị đau chân (chân: bộ phận trên cơ thể con người hoặc động vật).
• Dưới chân bàn có hai chiếc hộp nhỏ xinh (chân: chỉ những vật tiếp xúc gần nhất với mặt đất).

Từ nhiều nghĩa trong nghĩa chuyển có thể được thay thế bằng từ khác, trong khi từ đồng âm không thể thay thế được trong nghĩa chuyển.

Trên đây là những điểm khác nhau giữa từ nhiều nghĩa và từ đồng âm.

Kết luận

Qua bài viết này, chúng ta đã tìm hiểu về từ nhiều nghĩa là gì, cách phân biệt từ nhiều nghĩa và từ đồng nghĩa, cùng các ví dụ và phương pháp hình thành từ nhiều nghĩa. Từ nhiều nghĩa không chỉ tăng tính đa dạng cho vốn từ vựng mà còn giúp tránh sự lặp lại trong văn bản và tạo nên giá trị nghệ thuật. Hãy tiếp tục khám phá thêm nhiều bài viết hữu ích khác trên trang web của Trường TCSP Mẫu giáo – Nhà trẻ Hà Nội để nâng cao kiến thức của bạn.

Bản quyền bài viết thuộc Trường TCSP Mẫu giáo – Nhà trẻ Hà Nội. Nguồn: Trường TCSP Mẫu giáo – Nhà trẻ Hà Nội.