TÓM TẮT
Gợi lại tâm trạng buồn bã trong bài thơ
Câu đầu tiên của bài thơ đã mang đến một trạng thái buồn. Làm say đắm lắm nhưng vẫn có thể nghe thấy tiếng trống vang xa, nhịp đập nhanh chóng. Điều này là do tiếng trống gợi lên sự trôi qua của thời gian, phá huỷ và được cảm nhận qua tâm trạng. Với nhịp đập liên tục, tiếng trống càng khiến ta nghe thấy sự vội vàng và tình trạng rối bời trong tâm trạng của nhân vật trữ tình.
Câu thứ hai mang đến cảm giác bất an của thân phận một cách mạnh mẽ hơn. “Trơ” mang ý nghĩa tủi hổ, chai lì, không còn cảm giác. Kết hợp với từ “hồng nhan” (dung nhan người thiếu nữ), câu thơ này giễu cợt một cách thậm chí. Hồng nhan trơ với nước non không chỉ gợi lên sự dãi dầu mà còn có một chút cay đắng. Câu thơ chỉ nhắc đến hồng nhan nhưng lại gợi lên cả tình trạng bạc phận của chủ thể trữ tình. Nhịp câu thơ 1/3/3 nhấn mạnh sự bất an này một cách sâu sắc.
Tuy nhiên, câu thơ không chỉ thể hiện sự đau khổ, mà còn thể hiện bản lĩnh của nhân vật trữ tình. Bản lĩnh đó hiện ra ngay trong chữ “trơ” như một sự thách thức. Chữ “trơ” kết hợp với “nước non” cho thấy sự bền gan, sự thách đố. Nó gợi lên câu thơ của Bà Huyện Thanh Quan trong bài Thăng Long thành hoài cổ (“Đá vẫn trơ gan cùng tuế nguyệt”).
Nếu hai câu đầu tiên giúp đưa người đọc vào tâm trạng của nhân vật, hai câu thơ tiếp theo sẽ cho thấy tình cảnh và tâm trạng cụ thể của Hồ Xuân Hương.
Thể hiện tâm trạng qua hình ảnh thiên nhiên
Chén rượu hương đưa say lại tỉnh,
Vầng trăng bóng xế khuyết chưa tròn.
Tình cảnh của Xuân Hương được thể hiện thông qua hình ảnh hai lần bi kịch: Trăng sắp phai (bóng xế) mà vẫn “khuyết chưa tròn”. Cùng với đó, với Xuân Hương, tuổi xuân đã trôi qua nhưng duyên phận không trọn vẹn. Mùi hương rượu càng khiến cảm giác cô đơn và tình trạng bất an của phận hẩm duyên. Cụm từ “say lại tỉnh” gợi lên sự luẩn quẩn, tình duyên trở thành trò đùa từ tạo hoá.
Hình ảnh thiên nhiên diễn đạt tâm trạng và thái độ của nhà thơ
Hình ảnh thiên nhiên trong hai câu thể hiện sự phẫn uất của con người:
Xiên ngang mặt đất, rêu từng đám,
Đâm toạc chân mây, đá mấy hòn.
Các sinh vật nhỏ nhặt như rêu mà vẫn không chịu số phận nhỏ bé, hèn mọn, không chịu yếu đuối. Tất cả đều muốn đứng vững: Rêu phải mọc “xiên ngang mặt đất”, đá từ rắn đã phải cứng cáp hơn, càng phải nhọn để “đâm toạc chân mây”.
Biện pháp nghệ thuật đảo ngữ làm nổi bật sự phẫn uất của đá, của rêu và cũng là sự phẫn uất của tâm trạng con người. Sự kết hợp giữa động từ mạnh (xiên, đâm) và các bổ ngữ độc đáo (ngang, toạc) thể hiện rõ sự bướng bỉnh và ngang ngạnh. Câu thơ đầy năng lượng. Đá, rêu như đang oán trách, như đang phản kháng mạnh mẽ với tạo hoá. Có thể nói, dù trong tình thế bi thảm nhất, thơ Hồ Xuân Hương vẫn mang trong mình sự sống đầy mạnh mẽ, khát khao.
Tâm trạng và khát vọng của tác giả
Hai câu cuối cùng thể hiện tâm trạng chán chường và buồn rầu:
Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại,
Mảnh tình san sẻ tí con con!
“Ngán” mang nghĩa chán ngất, khó chịu. Xuân Hương ngán nỗi số phận đời éo le, vô vọng bởi xuân đi rồi lại trở lại, tạo hoá đang quay tròn nhàm chán giống như duyên tình của con người.
Từ “xuân” có thể chỉ mùa xuân và cũng được dùng để chỉ tuổi xuân. Với thiên nhiên, xuân đi rồi lại đến, nhưng với con người, tuổi xuân đã qua không bao giờ trở lại. Hai từ “lại” trong cụm từ “xuân đi xuân lại lại” mang ý nghĩa khác nhau. Từ đầu tiên nghĩa là một lần nữa, trong khi từ thứ hai mang ý nghĩa quay trở lại. Mùa xuân quay trở lại nhưng tuổi xuân đã qua, đây chính là nguyên nhân chán ngán sâu xa.
Trong câu thơ cuối cùng, nghệ thuật tăng tiến làm cho tình huống của nhân vật trữ tình trở nên thêm bi thảm: mảnh tình – san sẻ – tí con con. Mảnh tình đã ít, đã nhỏ, đã không trọn vẹn lại còn phải “san sẻ” để trở nên gần như không còn gì (tí con con) nên càng khiến ta xót xa, thương tâm. Câu thơ tiếp lên mệnh danh nỗi lòng của người phụ nữ trong xã hội xưa, khi đối mặt với sự bất công trong hôn nhân.
Trong bài thơ, ta thấy sự bi kịch và đồng thời, khát vọng sống và khát vọng hạnh phúc của Hồ Xuân Hương. Trước sự trớ trêu của số phận, người phụ nữ luôn mong muốn hạnh phúc và cố gắng đối mặt với sự khắc nghiệt của tạo hoá. Sự phản kháng và khát khao của Hồ Xuân Hương mang đến một thông điệp nhân văn sâu sắc cho tác phẩm.
Nguồn: VDO Software
